MAMI E POEZIO

Recente me hazarde prenis, de sur planko di mea biblioteko, anciena numero (35, junio 1999) di Ido-vivo, olima oficala revuo di BIS (Britaniana Ido-Societo), regretinde ne plus editata. Sur pagino 4 di ca revuo me rilektis mikra ma charmanta poemo, quan me obliviabis balde pos l’unesma lekto:

Fonto: pixshark.com

YUNA VEKINTINO

Virgino, del lito saltinte

  Tu kuras a tua spegulo

Vidar tu en tua kamizo

  Brodita e blanka, gracioze.

Nam tu ne rezistas vekinte

  Joyar pri kreskanta bufesko

Levanta suprajo dil velo

  Qua kovras la busto sencele.

Tu lore ridetas, inklinas

Vizajo en hari, redeskas,

Pozetas taloke la manui,

Hezitas timante lo mala,

E tandem per palmi tre dolca

Karezas la nova mameti.

Pro quo la poemo cafoye atraktis mea atenco multe plu kam lor l’unesma lekto? Simple pro ke ol semblas esar destinita a mea aminda juniora filiino, nun 12-yara e prepubera, quan ravisas la pokopa kambreso di lua kamizo. Omnadie, nuda-torse avan spegulo, elu longe posturas e fiere kontemplas sua kreskanta trezoro. Ho, epoko marveloza, neobliviebla, qua nultempe retrovenos! El senhalte avancas vers adoleco e mulieresko sur voyo sinuoza, quan bordizas rovi ed espini, ma anke rozieri e lilii...

La supra skriburo esas quaza poemeto pri pometi! L’autoro esas Louis Pascau (1913-1983), famoza poeto e poligrafo naskinta en Le Croisic, Bretonia (Francia), qua sempre signatis sua Ido-verki per Lui Pasko, imitante la pronunco di sua nomo en la Franca. Pascau konoceskis Ido ja evante 56 yari, ma il rapide e profunde lernis la linguo. Il havabis vivo aventuroza e plena de neexpektita peripecii. Pos jerir bazaro en Ghana, Afrika, il divenabis milit-kaptito e laborabis kom ter-piochagisto, manu-agisto en sukriferio, farmo-servisto, desfangizisto e, segun lua vorti, «maxim nehabila pri omno!».

Tamen pri skriptado Pascau esis tre habila e kompetenta. Il debutis en Progreso en 1969 per du amuziva naraci, e lua debuto esis providencala, nam lore l’oficala organo di ULI subisis ulsorta krizo pro manko di artikli e kunlaboro, quo igis lua lora redakteri, la fratuli Roger e Georges Moureaux, plenigar granda parto dil antea numeri per paginedi e paginedi ek l’Ido-Vortaro Oficala da Hans Cornioley. La debuto da Pascau impresis la redakteri, qui samnumere anuncis a la lekteri l’acepto di «nova idisto remarkinda», quan li judikis kom «maxim simpatiinda ed agema».

La stilo di Pascau, tre vivaca, fluanta, espritoza, quaze galopanta, ek frazi kurta, epigrafala, bele cizelita ma libera de balasto e neutila gango (kelke simila al nuna stilo di Partaka) forte kontrastis kun la tono solen e profesoral qua lore regnis la pagini di Progreso. La temi traktata da Pascau esis bunta. Il abundante livris precipue mikra naraci, rakonti e poemi, ma anke teatrajo ed altraspeca artikli. Omno skribita da lu portis partikular aromo e saporo, nam lua stilo e verkifo esis unika e neimitebla. Mem raporto pri Ido-konfero (en Tegel, Berlin, 1977) divenis, sub lua plumo, tre frianda peco, unplusafoye kontrastante kun l’ordinara tediveso di tala skriburi da altri. Il produktis tante multe ke Progreso ne suficis por aceptar la tota torento de lua verki. Il publikigis anke en altra revui, precipue Ido-letro, ma anke Suisa Ido-Buletino e Komuniki, quo igas lua verkaro dispersita, e do desfacile acesebla al nuna publiko. Il advere ne povis cesar skriptar, nam il esis tre agema e sentis neexhaustebla inspireso. Pro to il enuncis ica famoza frazo: «Skribaji mem senimporta esas utila. Linguo triumfabos, kande la pordistini babilados per olu»...

En 1971 Louis Pascau ed Andreas Juste, quin unionis reciproka admiro, amikeso e kunlaboremeso, partoprenis la duesma poezio-konkurso Europa Unionita, aranjita dal Suisa revuo Momentum e quan darfis partoprenar irga poeto per verko skribita en sua matrala linguo Europana od en Ido. Li single sendis poemo en Ido ed obtenis diplomo honorala e, rispektive, medalii arjenta ed ora. Yen glorioza e historiala dio por la du poeti, ma anke por Ido, qua vinkis la prestijoza lingui Europana!

Tamen me tro multe eskartesis del nuna temo: mami e poezio. Pro quo mami esas tante importanta por poeto? Pro quo li esas tante importanta por viro generale? Ka forsan poeto, o viro generale, nekonciante rimemoras olima tempo di alakto, kande por lu existis nul altra sucio kam per ploro atraktar la fonto dil nekareebla liquido blanka? O ka koncernesas nura sexuala luro da korpo-parto qua tante kuriozigas ed expektigas lu nur pro ke lua korpo ne developas tal parto sammaniere, od altre dicite, kad ica fenomeno konsistas en nura atrakto da lo diferanta, da lo diversa, da lo distingiva? Yen questiono desfacile respondizebla. Esas nenegebla ke ordinare poeti multe atraktesas da pektoral kolini, same kam viri nepoeta. Tamen poeto ne egardas mamal grandeso tam multe kam viro nepoeta. Por lu, mami importas precipue pro lia kapableso ecitar imagino e fantazio, nam nur per imagino e fantazio on povas krear e travivar poezio. Pro to mami agas friske ed ajile sub la plumo di poeto, quale en la sequanta poemo, quan me skribis en 2000 e pose insertis en mea poemaro Dazlo, publikigita en 2002:

Mami

Mamatra monti en Chinia
Fonto: www.32w.net

La mamili di plata pektoro

Anuncas la printempo di futura trezori.

Li recevos la dungo di sango fertila,

Qua docos al karno la precepti

Dil arto beleskar dum la kresko.

Li cirkumsemos areoli,

Ed ici bufos somite di monti,

Quin klimos acenseri anhelanta.

Mea fingri defios la rampi

Kun la skopo juar la penti

E kampar sur la alpi

Di lekinda pastureyi brunatra.

Nun,

Kande tua kolini kambras la kamizo

Ed atraktas avida regardi,

Me previdas la duro dil kresko,

E l’imagino esbosas

Adulta monti qui baloteas

Dum la spasmi dil prato suba.

PRO QUO SKRIPTAR EN IDO

Fonto: openclipart.org

Pos tre longa – mem tro longa – interrupto me riprenas la blua plumo e kompozas artiklo por mea kara lekteri. La titulo ipsa ja indikas ke ol esos quaza meta-artiklo, od altre dicite, l’artiklo, qua ya rezultas de skripto, havas kom temo precize la skripto, t.e. la ago skriptar.

Por eskartar irga miskompreno, oportas saveskar quon propre signifikas skriptar. Nu, l’alerta lektero certe quik dicos ke suficas fideme apertar la susuranta pagini da Pesch ed ibe lektar:

«skriptar (netrans.) Esar verkifisto di literaturaji.»

Ne trovinte la vorto en la nekareebla lexiki da Dyer, editita en 1924, la sam alerta lektero certe inferos ke la vorto esas plu recenta e forsan lu, por certesko, konsultos anke la Lexiko di nova vorti da Camiel De Cock, quan ULI editis en 1988, ed ibe lu deskovros ke la vorto, quankam ne apartenante al originala korpuso dil idiomo, oficaleskis sat frue, nome en 1925, e pluse lu renkontros anke la sama defino ja lektita che Pesch.

Tamen nia lektero, tre postulema ed altagrade kurioza, forsan foliumos anke la flavatra pagini di la revuo Mondo, qua olim supleis la ikona Progreso kom central ed ofical organo por omna avanguardala propozi, grava debati, minucioza diskuti e tranchanta decidi, ed ibe lu kun joyo deskovros ke la vorton propozis en aprilo 1922 la nun obliviata Jan A. Kajš, kun la precipua skopo derivar vorto «por expresar D. Schriftsteller, E. writer, F. écrivain, I. scrittore, S. escritor.»

Nu, la persistema e nefatigebla lektero, quaza bibliotekala rato o binoklizita bibliofilo anciena-mora, forsan rezolvos oglar altra polvoza imprimuri e deskovros ke L. de Beaufront, autoro precipua (segun la titulpagino di KGD), o nur putativa (segun explori dal triople transfuginta Ric Berger) dil idiomo nun lektata, insertis precoza noto sur pagino 21 di verko editita en 1927, nun poke konocata, ma certe tre konocinda, sub la modesta titulo Lingual extraktaji de Progreso e tote plena de limpida e kristalatra prozo da Couturat, e ke en ica noto la olima submaestro di Espo (quale mokis ilun certena envidioza Espo-chefi dum lua verda epoko) donas defino multe plu klara, expresiva e bongusta pri la vorto qua okupas ni: «esar per profesiono o gusto, autoro di libri, noveli, artikli e.c.».

Yen do: nun ni savas quon propre e nuancoze signifikas skriptar. Me do povas riprenar e riformulizar la questiono: pro quo esar autoro, nur pro e por propra plezuro (pardonez la lango-tordilo!) di libri, noveli, artikli ed altra texti en la linguo di la delegitaro? Pro quo (e por qui) on skriptas en Ido? Evidente me povas donar nur mea personal opiniono, mea propra experienco, mea vidpunto tote subjektal e certe objecionebla...

Nu, me skriptas en Ido ja de 1998, yaro ya lontana, en qua la miniona revuo Ido-saluto! publikigis mea du unesma artikli en nia bel idiomo. De lore me ofte skriptas en Ido, malgre plura interrupti. Mea texti aparis en revui, libri ed elektronikala forumi, listi e grupi. Me havas tre poka lekteri. Me savas ed aceptas lo. Ne multa homi ya okupas su per Ido, ne multa homi sorgas lu, ne multa homi konocas o prizas la maxim neglijata, la maxim kalumniata, la maxim abandonita, e tamen la maxim bona, lerninda e praktikinda linguo auxiliara. Pro quo do me skriptas en Ido?

Me skriptas en Ido pro ke me bezonas lo. Nur dum e per skriptar en Ido me vere sentas la tota pulsado di la linguo. Anke lektar ed askoltar Ido esas agreabla, evidente, ma nur la skripto prokuras lo maxima di la bel idiomo. Skriptar en Ido esas quaza higieno mental, o mem intelektal katarso, nam la linguo fasonesis kun specala sorgo. Dum la longa e senprejudika elaborado e rafinado di Ido on eliminis omna nenecesa gangi, omna neutila rezidui di komplikaji evanta de plura yarcenti. Tamen, malgre tala purigo e tante drastika desinkombro, Ido ekiris sua kruzelo ne kom etiolita floro o stuntita nano, ma kom linguo richa, equilibroza, plena de utila e facile perceptebla nuanci. Por pensar e skriptar direte en Ido on mustas tamen desmetar anciena vesti, renuncar kustumi nesalutara, repulsar frusta idoli ed evitar voyi deviacanta. To ne esas facila. To esas mem penoza. Nam lo anciena radikifis e katenizas. On timas lo nova...

Ido konsequas de subtila filozofiala trakto da Couturat. Filozofio linguala. Ulo nova e revolucionala. Ulo pavoriganta intelektal indolenti e sociala rutinemi. Ulo senprecedenta ed ofte miskomprenata. Ulo senvenerace cherpanta de lo pasinta por embracar lo prezenta e preparar lo futura. Pro to me prizas skriptar en Ido. Pro ke tala skripto avancigas l’intelekto, purigas la mento e humanigas la skriptero e la lektero. Me forte deziras infektar altri per la joyo e plezuro skriptar en Ido. Se pluri agos lo, se multi imitos ici, la mondo divenos intelektale plu richa, plu gastigema e plu embracema. Kara lektero, prenez vua plumo e partoprenez la grand aventuro!