Kara lektero, hodie me
interruptas mea serio Judiko
sen prediko pri kin auxiliara lingui e ripublikigas artiklo qua aparis en
Progreso 316, p. 7-10, sub la titulo Mea impresi pri Malta. La
nuna versiono esas revizita: me facis kelka modifiketi e mem du o tri emendi.
Yen do la texto:
 |
| Satelitala imajo pri Malta Fonto: Wikipedia |
En februaro 1999 me
facis voyajo profesional a Malta. Ol esis kurta ma kelke instruktiva. Voyaji
profesional ordinare prizentas problemo. On restas tro longe en chambri
kunsidal e ne havas tempo juar la vivo real di la habitanti. Pluse, on ofte
sejornas en hoteli tro luxoza, qui ne fitas en la vivo-kadro dil vizitata
lando. Anke cafoye to eventis a me. Pro to me ne povas ofrar a nia lekteri
raporto tam vervoza kam olti da Neussner od altra voyajemi Idista.
Malta es arkipelago situita
meze di Mediteraneo, inter Tunizia e Sicilia. Ol havas kin insuli, ma nur tri
es homizita: Malta, Gonzo e Comino. La lasta es paradizeto, kun sua manuedo de
familii peskera e nul automobilo, nul bruiso di nia “civilizeso”. Quankam ibe
stacas anke du hoteli, la turisti di ta loko prizas flanar en la naturo o tota-jorne
jacar sub la suno. Li do ne domajas la specala karaktero dil insuleto.
Malta es lando kun
traiti vere unika. La insulin Malta e Gozo invadis tra la yarcenti multa populi
(Feniciani, Greki, Kartagani, Romani, Arabi, Normandi, Franci e Britaniani), e
singla de li lasis sua traci, sive lingual, sive fizionomial, sive
arkitektural, sive mem temperamental. De ica influaro rezultis populo tre
partikulara e konocinda. La Maltani havas pelo brunatra e fizionomio segun la
tipo Nordaraba, ma trovesas anke blondi. Li esas tre gastigema ed afabla, ma
anke lektesas kelka suspektemeso en lia mieno ye l’unesma kontakto. La mulieri
havas bel okuli ma evitas regardar direte en la okuli di viri. Kande on
preterpasante regardas eli en stradi, li quik abasas la okuli e tale vartas la
fino dil preterpaso. To forsan konsequas de mixuro di du pudoroza kulturi qui
dominacas ibe: l’ Araba e la katolika. La populo es vaste katolikizita. Sur l’
arkipelago stacas cirkume 400 kirki (por cirkume 400 mil habitanti), e me
memoras vidir krucifixo pendanta en kunsido-chambro di vizitata furnisisto. Yen
ulo ne plus trovebla mem en Portugal e Hispania, olima fidelegi di Vatikano!
On manjas multa fishi
(precipue espado-fisho e *cherno) jus peskita, ed abundanta *marisko. Olivoleo
ofte uzesas kom kondimento. Quankam on povas do dicar ke la nutrado es segun la
tipo Mediteraneal, la populo es surprizante grasatra. Forsan on manjas salubre,
ma tro multe. Me anke remarkis ke la Maltani ne es granda prizanti di pedirado…
L’ arkitekturo es segun
la tipo Nordaraba. La domi es basa e flavatra, kun terasi surtekta. La peizajo
generale es plana e poke arborizita. Ultre bushi l’unika planto abundante
trovebla es la nopalo. Turismo es la precipua industrio. Multa nutrivi es
importacata, ma trovesas anke importanta fabrikerio di laktaji. En restorerio
me drinkis mem aquo de… Venezuela, ma me anke vizitis kultivisto di latugo. Il
havis manuedo de agri mikrega sur roki ed ibe manuale kreskigis belega latugi
kun la helpo da sua spozino e filiulo. Fine dil vizito il insistege ofris wiskio
al vizitanti … ye non kloki matine! Ne omni sucesis refuzar ol…
Preske omni es
trilingua, ed automatale swichas imulta televizion-kanali en ita linguo (precipue de Sicilia) qui omnadie ed omnaloke spektesas. Tamen la Maltana es la linguo preferata e maxim ofte e korenter l’Italiana, Angla e Maltana. Le du lasta
es lingui ofical, ma l’Italiana havas granda prestijo pro motivi historial e
juas neneglijebla uzado pro la kte parolata. Ol es origine Araba (quankam olima
grava skriptisto asertis ke ol es Punika) ma subisis multa influi da altra
lingui, precipue dal Italiana ed Angla. L’alfabeto es Latina, ma kun diakritiki
Esperantatra: ċ (= ch), ġ (= dj), ħ (fonemo ne existanta en
Ido), ż (= z)... La framo lingual (vortaro, sintaxo, morfologio) es
Araba, ma multa vorti esas facile rikonocebla da Idisti: diżastru, familja, karotta, temp, tempesta, teatru, poeżija, e.c.
 |
| Carmel Attard, magna poeto Maltana Fonto: www.timesof malta.com |
La Maltana es linguo
qua literaturale fixigesis erste dum la komenco dil 20ma yarcento Yen tradukuro
di poemo da Carmel Attard (1943-1994), segun Esperanto-tradukuro da Carmel
Mallia (n. 1929), publikigita en Antologio
de Maltaj Poetoj, Zagreb, 1985:
Inspireso mistika
 |
| Carmel Mallia, poeto, tradukinto di Attard en Esperanto Fonto: www.maltapoetry.com |
granda poemo
ne ja liberigita
pro ne ja konocesar da
tu;
ma kande tu sentos
la melodio,
tu audos la marchesko
di olua vorti
dum tua amikal babili;
ca kanto duros
dum tua tota vivo
til ke ol fuzos tu
en aero pura.
*cherno: marfisho de la familio Serranidæ (A stone bas, F serran, H cherna, I cernia, Pt cherne, Lat Polyprion americanus).