 |
| emoc-ikoni cherpita che Pinterest hike e hike. |
Sufixala rimifo en
nia lingui nacional
Sufixala rimifo, t.e.
rimifo per sufixi (exemple, glorioza / famoza; montaro
/ homaro; beleso / grandeso) esas
poeziala procedo sat ofta e tolerata en nia lingui nacional.
Yen exemplo pri la
Franca, del fablo Le corbeau et le renard («La korvo e la foxo»), da Jean
de La Fontaine (1621–1695):
Maître corbeau, sur
un arbre perché,
Tenait en son bec un fromage.
Maître renard par
l’odeur alléché,
Lui tint à peu près ce langage:
La unesma e triesma
versi rimifas per la sufixo ‑é («‑ita; ‑ata»).
Yen plusa exemplo pri
la Franca, del poemo Parfum exotique («Exotika Parfumo»), da Charles
Baudelaire (1821–1867):
Une île paresseuse où la nature donne
Des arbres singuliers et des fruits savoureux;
Des hommes dont le corps est mince et vigoureux,
Et des femmes dont
l’œil par sa franchise étonne.
La duesma e triesma
versi rimifas per la sufixo ‑eux («‑oza»).
Yen exemplo pri
l’Italiana, de Divina commedia («Deala komedio»), maestro-verko da Dante
Alighieri (1265–1321):
Ed una lupa, che di tutte brame
sembiava carca ne la sua magrezza,
e molte genti fé già viver grame,
questa mi porse tanto
di gravezza
(I, 49–52)
La duesma e quaresma
versi rimifas per la sufixo ‑ezza («‑eso»).
Yen fine exemplo pri
la Portugalana, del epikajo Os Lusíadas («La Luzidi»), maestro-verko da
Luís de Camões (c. 1525–1580):
E também as memórias gloriosas
Daqueles Reis, que foram dilatando
A Fé, o Império, e as terras viciosas
De África e de Ásia
andaram devastando;
E aqueles, que por obras valerosas
Se vão da lei da morte libertando;
Cantando espalharei por toda parte,
Se a tanto me ajudar
o engenho e arte.
(I, 2)
Del ok versi en la
supera strofo, sis — do 75%! — rimifas per la sufixi ‑osas
(«oza») ed ‑ando («‑ante»)...
Sufixala rimifo en
Esperanto
En Esperanto cirkulas
ja de sat longa tempo la interesiva e kelke jokoza vorto adasismo, signifikanta «sufixala rim(if)o». La vorto, inventita dal Polona
Esperanto-skriptero Antoni Grabowski (1857–1921) — ilqua abominis e kondamnis tala
rimifo — kariktas la tendenco dal unesma Esperanto-poeti rimifar per vorti
ornita per sufixi, precipue per ‑ad‑, exemple: laboradas /
sendadas.
Zamenhof ipsa ofte,
mem tro ofte, rekursis a tala rimizo, tamen ne tam multe per ‑ad‑ kam
per ‑ec‑, ‑iĝ‑, ‑ig‑, ‑ar‑ e per participal sufixi
(precipue ‑ant‑ ed ‑it‑). Exemple, en sua 60-versa poemo Al la
fratoj, publikigita en La Esperantisto (1890, n‑ro 7, 39) Zamenhof —
sub la pseudonimo Hemza —uzis ne min multa kam 14 versi sufixale rimizita (do 23,3%).
En altra poemo, La espero, plu mikra (24-versa) — nun konocata da omna
esperantisto, nam ol konstitucas la texto dil Esperanto-himno — Zamenhof uzis
10 versi sufixale rimizita (do 41,7%!), e la lasta strofo konsistas mem
ek nur tale rimizita versi:
Nia diligenta kolegaro
En laboro paca ne laciĝos,
Ĝis la bela sonĝo de l' homaro
Por eterna ben’
efektiviĝos.
Tamen tala rimifo
pokope divenis desprizata ed evitata da Esperanto-poeti, precipue pos ke, en Parnasa
Gvidlibro (1932), Gaston Waringhien (1901–1991) e Kalman Kalocsay (1891–1976)
explicite kondamnis tala rimifo. Ilta ya ferme e senapele asertis (p. 29 dil 2‑ma
edituro, 1968) ke «estas malpermesite rimi per sufiksoj» («esas
interdiktata rimifar per sufixi»), dum ke ilca plu subtile (p. 77–78 dil 2‑ma
edituro) versifis yene:
Rimfaro per la sama
elemento
nur pri senpovo, aŭ
maldiligento
atestas. Do sufiĉu ĉi
rimarko:
la adasismoj indas je
elsarko.
(«Rimifo per la sama
elemento
nur ago da senpova
indolento
atestas. Do suficez
ca remarko:
sufixo-rimi irez aden
sarko».)
L’atitudo di Kalocsay
pri tala rimifo probable konsequas anke de ke en la klasika Hungariana poezio
on tro ofte e tedive uzis sufixala rimi (ragrímek), do il impetuoze reaktis
kontre tala uzo en la yuna auxiliara linguo ed agis omno posibla, per exhorti e
per sua propra exemplo, por despersuadar la novica bardi rekursar a ta moyeno,
judikata kom signo di amatoreso o mem nehabileso poezial. Pro to Kalocsay —
certe kun enorma esforco — sucesis tradukar ad Esperanto, per rimizita
11-silaba versi e sen irga sufixala rimo, la tota Inferno da Dante, quankam
olca konsistas ek 4.720 versi kontenanta tre desfacila rimala skemo katenigita
(terza rima)! Lua tradukuro aparis en 1933 e juis granda suceso. Tamen
oportas dicar anke ke, quankam abominante sufixala rimi, mem le bele sonanta,
Kalocsay ne retenis su de rekursar a rimifo per kompozuri stranja (ringmarĝenas:
IV, 24) o leda (aglflugile: IV, 95)...
Nu, pos multa yari,
en 2006, la Brazilian editerio Fonto publikigis tradukuro dil tota Divina
commedia, dal Italiano Enrico Dondi (1935–2011), ilqua, ne sequante la
exemplo di Kalocsay, spareme rekursis a sufixala rimi kande to montresis komoda
o konvenanta por precize tradukar la senco dil versi da Dante. Exemple, por
tradukar la 4720 versi de Inferno, Dondi uzis 47 sufixala rimi (do
preske 1% del tota rimaro), tale distributita:
‑it‑ (34)
‑at‑ (5)
‑ist‑ (3)
‑ant‑ (3)
‑int‑ (2)
La sama editerio,
cetere, publikigabis en 1980 La Luzidoj, rimizita Esperanto-tradukuro,
dal Braziliano Leopoldo Knoedt (1921–2000), dil supere mencionita epikajo Os
Lusíadas. Or en la unesma kanto, exemple, qua kontenas 848 versi, la
tradukero rekursis a 30 sufixala rimi (do 3,5% del tota rimaro), tale
distributita:
‑ant‑ (10)
‑it‑ (8)
‑int‑ (4)
‑ig‑ (4)
‑at‑ (2)
‑ar‑ (2).
Do, quankam la nuna
Esperanto-poeti maxime evitas tala rimifo, e quankam eventuala aparo di
sufixala rimi en poemo, precipue originala, ordinare judikesas kom senhezite
eskartenda, tamen, en verki komplikita e tre desfacile tradukebla, sufixala
rimifo, quankam pasable rara, ne tote evitesas.
Sufixala rimifo en
Ido
 |
| Sten Liljedahl, autoro dil unesma libro-forma Ido- poemaro, en qua abundas sufixala rimi. Fonto: Österreichische Nationalbibliothek |
En 1914 aparis la
unesma libro-forma Ido-poemaro: modesta broshuro, nur 8-pagina, sub la titulo Idala
poezio, dal Sueda dentisto Sten Liljedahl (1871–1924). Ol kontenas 10
poemi, de qui nur du esas originala: Suedia e Titanic. Le cetera
esas tradukita: sis del Sueda, un del Dana ed un del Italiana. La poemaro
kontenas 199 versi, ma du del poemi konsistas ek versi senrima, do la reala
quanto de rimoza versi esas nur 156, de qui 60 (do 38,5%!) esas sufixale
rimizita. Bona exemplo pri tale rimizita poemi da Liljedahl esas lua Ido-himno
(ne kontenata dal mencionita brochuro):
«Yen ni venas mikra Idistaro
kun ideo bel e praktikal,
por montrar ad obstinem homaro
maxim bona verko mondlingual.
Lernez Ido simpla e sparema
nam stranjera lingui desfacil
esas nur obstakli disipema,
qui impedas agi plu fertil.
Helpez do per honoroz kombato,
frati sur la tero sospirant,
al felica e vinkoza fato,
quan meritas linguo unigant !
Vivez Ido, nia grand idolo,
kom la vera linguo futural !
Brilez stelo, nia kar simbolo,
klare tra la mondo
unesal !»
Quale on povas
konstatar, 10 del 16 versi (t.e. 62,5%!) en la supere citata poemo esas
sufixale rimizita.
Min konocata esas la Himno
ad Ido, da Tom Sweetlove, lektebla en lua volumo Probo-flugi sur Pegazo
(1929, p. 13):
«Mondolinguo
ideala !
Kantas ni por tun laudar !
Tun, sublima,
sen-egala,
Ni ne povas ne amar :
Ho, ligilo bel anmala !
Joyas ni ad tu kantar !
Tam la maxim fora
lando,
Kam la nia kar hemal,
Havas ja devotoza
bando,
Fervorozi unesal :
A la mond-pacoza stando,
Singlu volas nun hastar.
Frata homi
tota-tera !
Sama-sanga esas vi ;
Una mondolinguo vera
Unionez vi ed ni :
Ido, linguo mond-espera,
Helpez amo fruktifar !»
On facile vidas ke 7
del 18 versi (t.e. 40%!) en ica poemo sufixale rimifas.
Semblas do ke la
unesma Ido-poeti heredis de Esperanto la tendenco ad ecesiva sufixala rimifo,
tante plu nam nula Grabowski o Kalocsay avertis li pri eventuala nedezirindeso
di tala procedo. Segun quante me savas, nula Ido-poeto o literatur-kritikero
explicite kondamnis sufixala rimi, ma Andreas Juste,
per sua exemplo, implicite agis lo. En 1963 aparis ya lua Soneti, dina
volumo kontenanta 18 soneti da lu plus prefaca soneto da Hans Brismark. La kontrasto
esas evidenta, mem shokanta: l’unika soneto da Brismark ya kontenas 8 versi
sufixale rimizita (do 57,1%!), kontre ke la sonetaro da Juste,
konsistanta ek 252 versi, kontenas nur 4 (do 1,6%!) tale rimizita versi:
Idisti / idealisti (p. 5) e natural / artifical
(p. 7). Do Juste, sen ambaji, vizis montrar la sequenda voyo: ne per explicita
doktoral diserturo, ma per exempla versi diskrete e bele instruktiva. E lua
mesajo, destinata a lua kompani — ne nur lora, ma anke futura — esis klara: on
darfas rekursar a sufixale rimizita versi, mem en poemi original, ma tre
spareme, quaze nur gutope...
Pos non yari, en
1972, Juste itere montris la sequenda voyo, cafoye per sua maestro-verko La
serchado. Ica «poemo hero-komika» kontenas 3037 versi, ma la kanti unesma
(324-versa) e sepesma (432-versa) konsistas ek versi senrima, do la reala
quanto de rimoza versi en la tota poemego amontas a 2281. En olci me trovis nur
18 sufixala rimi (do 0,8%!), tale distributita:
‑al‑ (10)
‑an‑ (2)
‑ant‑ (2)
‑ist‑ (2)
‑oz‑ (2).
Do ne nur gutope, ma
anke cirkonspekte: ne irga, ma nur certena sufixo-rimi, segun semblo, posedas
pasporto en la poetiko di Juste...
Parenteze, en ica
verko Juste injeniis ed enduktis anke ulsorta rimo “kalembural”, tre amuziva:
«Quale poeto vidante
lamp-iro
Mikra, tre mikra,
quik pensas “lampiro”[...]» (IV, 21)
E anke la sequanta,
qua koncernas i.a. drinko-korno di Gota chefo:
«Ni audis la vibro di
la kornamuzi
Jus ante spektar la
chefal korn-amuzi.» (X, 8)
Tamen, pos un yaro,
en 1973, per sua nova poemaro La fabli dil olda korvo, Juste montris ke
la quanto de “permisebla” sufixo-rimi e mem lia sorto dependas anke del intenco
dal autoro e del karaktero dil koncernata verko. En la nuna kazo parolesas pri
poemaro lejera-tona, en qua plurspeca bestii dialogas, diskutas ed enuncas
opinioni, judiki e konsili. Pro to, en ca verko, konsistanta ek 930 rimoza
versi, la poeto rekursis a plu granda quanto de sufixala rimi, nome 49 (do 5,3%),
tale distributita:
‑ar (26)
‑al‑ (6)
‑ant‑ (4)
‑es‑ (4)
‑it‑ (3)
‑aj‑ (2)
‑et‑ (2)
‑oz‑ (2).
Surprizanta, mem
astoniva, esas la quanto de versi rimizita per la infinitivala dezinenco ‑ar.
Tala rimifo — tedive ofta che Sweetlove e, segun semblo, evitata da Juste en
verki plu “serioza”...— esas sat frequa en populala poemi en certena Romanala
lingui (exemple, en la Portugalana). Do Juste adaptis su al cirkonstanci sen katenizar
su per rigida poetiko-kodexo...
Komparata sufixala
rimifo en Esperanto ed Ido
 |
«Yen ke oldulo digna
de respekto
Trifoye kap-sukusis kun rigoro,
Regardis ni kun deskontent
aspekto
E tiris forta voco del pektoro».
Famoza epizodo ("La oldulo de Restelo")
de Os Lusíadas (IV, 94) da Luís de Camões,
tradukita da Andreas Juste (en Voci di saji).
|
Kanto I, 1–3 (24
versi)
Nombro de sufixala
rimi:
Originalo: 14 (58,3%)
Espo-tradukuro da
Knoedt: 4 (16,7%) [‑it‑ (2), ‑ig‑ (2)]
Ido-tradukuro da
Neves: 5 (20,8%) [‑oz‑ (3), ‑it‑ (2)]
Kanto IV, 84–104 (168
versi)
Nombro de sufixala
rimi:
Originalo: 35 (20,8%)
Espo-tradukuro da
Knoedt: 4 (2,3%) [‑ej‑ (2), ‑ind‑ (2)]
Ido-tradukuro da Juste:
16 (9,5%) [‑at‑ (5), ‑es‑ (4), ‑oz‑ (3), ‑an‑ (2), ‑ont‑
(2)]
On do povas dume
konkluzar ke:
(1) En Esperanto ed Ido
on uzas sufixala rimi multe min ofte kam en la Portugalana.
(2) La procento di
sufixala rimi diminutas proporcionale al augmento dil nombro de analizata versi, en omna
tri lingui.
(3) En Ido on
tendencas uzar sufixala rimi kelke plu ofte kam en Esperanto.