JAPONIA E LA LATINA

Japoniana erudito.
Fonto: openclip.art.org

• La Franca esas la unesma stranjera linguo quan me lernis. Me komencis lernar ol en la primara skolo. Me esis tre yuna e recevis tre bel impreso pri ca linguo. Hodie, pos tanta yari, me ankore amegas ol. Segun Portugalana proverbo, não há amor como o primeiro («nul amo es komparebla al unesma»). Forsan pro to me nun judikas ol kom la maxim bela linguo en la mondo. Pos kelka yari me komencis lernar la Angla en privata linguo-skolo, sen granda entuziasmo en la komenco, ma l’entuziasmo rapide kreskis dum la lernado. Me divenis afecionanto ne nur di lingui, ma anke o precipue di lo linguala, di la intrinseka e partikulara maniero quale singla linguo aranjas sua soni e vorti e strukturizas sua komunikal moyeni. Kande me esis agronomiala studento, me rezolvis lernar anke la Latina por lektar la verki da Linnaeus en la originala linguo. Balde pose me renkontris Esperanto unesmafoye e komencis lernar ol kun entuziasmo. Tamen nun me ne volas deviacar de mea temo. En artiklo publikigita en Panorama, precipua papera Interlingua-revuo (januaro-februaro 2005, p. 16), me naracis plu detaloze mea itinerario tra la diversa interlingui. L’artiklo esas lektebla hike.

Nu, dum la maxim entuziasmoza periodo di mea longa Latina lernado, me divenis amiko di Nicolau Firmino (1907-2001), editisto, skiptisto e fervoroza latinisto, qua esis anke mea vicino, lore ja olda e kelke malada. Me vizitis lu omnasemane, e ni longe konversis pri Latina autori e kulturo. Il esis anke tre jeneroza e donacema. Uldie il donacis a me exemplero di verko quan il editabis sub la titulo Lusiadæ. Ol esas Latina tradukuro di Os Lusíadas, famoza epikajo da Luís de Camões (c. 1524-1580), maestrale tradukita da dominikana monako Clemente de Oliveira. Lore mea amiko parolis a me pri Japoniana profesoro Eiichiro Tani (谷 栄一郎), qua docis la Latina e l’antiqua Greka en universitato e multe afecionis anke la historio di Portugal, quankam il ne povis lektar fluante la Portugalana. Nu, ica profesoro, dezirante studiar la fonti pri la maral voyaji dal Portugalani, komendabis exemplero di Lusiadæ, e taskope il komencabis korespondar Latine kun mea amiko. Kande ilca montris a me letro dal Japoniana profesoro, me quik notis l’adreso en mea kayero. En la sama dio, quik pos ke me retrovenis adheme, mea unesma Latina letro departis vers Japonia...

Dum kelka monati me entuziasmoze korespondis kun la Japoniana profesoro. Il afecionis anke botaniko e pregis me sendar sikigita frukto e folii di arbutiero, nam il vidabis menciono pri ta planto en Latina verko ma ne konocis ol, pro ke ol semble ne kreskas en Japonia. Yen do, dika kuverto departis vers Japonia... Il anke naracis a me ke la Portugalani kom unesma enduktis paf-armi en Japonia, ed il citis originala Japoniana fonti bele tradukita da lu en la Latina. Me esis tre kontenta e lernis multo. Il sendis anke sua Latina tradukuro di charmanta Japoniana fablo da Minamoto Tamenori (源為憲) (m. 1011). Me tradukis ol de la Latina ad Esperanto, e balde pose la revuo Nia Bulteno publikigis ol (1989, n‑ro 44, p. 9). Pos kelka yari, me tradukis ol anke ad Ido, e la revuo Ido-saluto! aparigis ol sub la titulo La reji dil cervi (1998, n‑ro 4 /1999, n‑ro 1, p. 13-14).

Mea korespondanto anke sendis fotokopiuro (exemplum photocopiatum, segun lua expresuro) di artiklo aparinta en Franca jurnalo, kun fotografuro, pri lua vizito en la hemo di gespozi Immé, nome Antoninus (Antonino) Immé (1901-1988), Siciliano, e Genovefa (Geneviève) Immé (1929-2012), Parisanino, autoro di multa Latina verki. La gespozi esis konocata Latina poeti e, segun la jurnalo, heme li interparolis nur Latine, omnadie. Sur granda tablo on povis vidar multa moderna libri Latine skribita, i.a. *kartuni di Asterix...

En un de mea letri ad Eiichiro Tani me mencionis anke Esperanto, quan me lernabis kelka tempo ante lore. En sua respondo la Japoniana latinisto surprizante informis ke lua mortinta patro esis esperantisto e havis multa korespondanti en plura landi. Il naracis ke uldie la patro maladeskis e mustis restar en lito dum la tota tempo, povante nek lektar nek skribar letri. Konseque, Eiichiro Tani lernis Esperanto nur por povar helpar la patro lektar e respondizar la letri. Pos la morto dil genitoro, il ne plus okupesis pri la linguo da Zamenhof. Koincide o ne, pos la letro en qua il informis me pri la maladeso e morto di sua patro, la Japoniana profesoro ne plus skribis a me e ne respondizis mea lasta letro...

Pos kelka yari me saveskis ke Eiichiro Tani okupesis anke pri Interlingua (quan me ne ja lernabis en la tempo di nia Latina korespondado), nam me konstatis ke, en Lingua e Vita (n‑ro 50, p. 1), organo di BIS (British Interlingua Society), fondita en 1965 da Brian C. Sexton (n. 1927), olima idisto (autoro i.a. di Un breve dictionario Ido-Interlingua, 1958), il publikigis artiklo sub la titulo Notas sur le lingua japonese. Tala mento-larjeso, segun quante me savas, ne esas kustumala che nov-latinisti, qui semble ignoras o mem ne konocas Interlingua. En 1956, Alexander Gode sendis memorando (evidente, skribita en Interlingua) al sekretario dil kongreso di Latinitas viva eventonta en Avignon, Francia, ma, segun quante me savas, on ignoris ol. En ta memorando, qua pose insertesis en la verko Discussiones de Interlingua (1983, p. 28‑29), Gode pledas por la uzo di Interlingua kom docala ponto al klasika Latina linguo. Tamen, certena impetuoza expresuri da Gode, quankam metaforala, forsan ne plezis al eruditi Latina: «nia yunaro [...] refuzas irga okupeso pri mortinta kozi», «pri kadavri interesesas la diablo e vermi», «Se la Latina esas mortinta, [...] per nia esforco rivivigar ol, ni agas ne kom pedagogi ma quale arkeologi»...

Mea olima korespondanto ne esas l’unika eminenta latinisto en Japonia. Me mencionez anke Hirosius (Hiroshi) Harada (原田 裕司) (n. 1954), qua publikigis plura artikli en la Latina, i.a. De latinarum litterarum initiis quae fuerunt in Iaponia («Pri la endukto di la Latina en Japonia»), ed ofras a ni bela Latina versi en sua *sito. En anciena numero (1987, n‑ro 89, p. 426) di Vox Latina, revuo publikigata en Saarbrücken, Germania, me vidas fotografuro pri Hirosius Harada dum Latinista renkontro en Westende, Belgia (1987-08-21), stacanta, kun la dorso inklinita adavane, la dextra brakio flexita e la montro-fingro extensita, tenanta papereto en la sinistra manuo e, segun la subskriburo, versus suos vividissime proferens («tre vivace deklamanta sua versi»).

Tamen la Latina championo en Japonia esas sendubite Akihiko Watanabe (渡辺顕彦) (n. 1973), konocata kom Accius Watanabĕus en Latina medii, qua diskursis Latine lor plura renkontri en Usa e skribis artikli publikigita en plura Latina revui. Un de lua diskursi, en Lexington, Usa, en 2010, traktis precize la Latina skriptado da Japoniani: Scripta Latina Iaponum. Segun la koncernanta Wikipediala pagino, il «parolas tre fluante» (volubillime loqui potest) la Latina e la Angla. Pluse, Accius esas anke fervoroza *twitero e sequanto di la Latina twitaji da papo Franciskus, quin il ofte komentas per Latina versi!

Semblas do ke, malgre la granda struktural e vortaral diferi inter la Latina e la Japoniana, la linguo di Cicero ne indijas eminenta kultivanti en la Lando dil Naskanta Suno. To esas sendubita signo pri la alta nivelo intelektal e kultural di ica tre interesanta e konocinda lando Aziana. En balda artiklo me traktos anke la relato inter Japonia e la precipua auxiliara lingui konstruktita. Anke ico montros la kulturala laudindeso di Japonia. Dume, quale desero, me ripublikigas hike la mencionita Japoniana fablo, qua mediace da la Latina aquiris e metis anke Ido-vesti:

LA REJI DIL CERVI

Habitis olim en foresto du rejuli di la cervi. Singla rejo regnis sua cervi. Uldie la rejulo dil homi komencis chasar en ta foresto. La cervi fugeskis: uli falis de eskarpaji; altri jetis su sur roki; multi vundesis. Un de la reji dil cervi chagreneskis pro la fato di sua kompatinda subordiniti e venis al rejo di la homi. Omni astonesas pro la kurajo dil cervestro, qua dicas koram la rejo dil homi:

«Kande vu o vua sequantaro chasas en mea foresto, ocidesas multi de mea subordiniti. Ne es yusta raptar la filii de matro. Vu mem ne povas konservar la karno di omna cervi quin vu chasas. Do me pregas vu ne chasar plus en nia foresto. Se vu konsentas, me esas pronta livrar a vu singladie un cervo, por ke vu sempre havez karno fresha e bona.»

Ica kondiciono plezis al rejo, qua pose retroiris a sua palaco kun la tota sequantaro. De lore la reji dil cervi lotriis singladie un cervo, quan li livris al rejo dil homi. Uldie on lotriis cervino gravida, qua jemeskis e dicis al rejo:

«Balde me parturos. Pro to me pregas vu lotriar altra cervo, til ke mea filio naskos. Lore lu ipsa povus lotriesar.»

Tamen la rejo furieskis e respondis:

«Es por me neposibla kontreagar la fato nur pro vua sucio. La fato atingis vu, do vu mustas obediar.»

L’ altra rejo dil cervi audis ica parolo e kompateskis la cervino gravida. Lu querigis subordinito ed imperis ad ica sakrifikar su vice la gravido. Tamen ica multe tristeskis e plendis:

«Nia vivo esas por ni tre valoroza, mem se ol duras tro kurte. Me tote ne volus perdar la nuna dio, mem se morge on lotrius me.»

La rejo respondis:

«Semblas a me ke vu parolis juste. Hodie me ipsa remplasos vu en ica sakrifiko.»

Pos dicir lo, lu venis al rejo dil homi. Kande la rejo dil homi videskis la rejo dil cervi, il astonesis e questionis:

«Pro quo la rejo ipsa venas a me? Kad omna cervi ja sakrifikesis?”

La rejo dil cervi respondis:

«Hodie on lotriis cervino gravida. Pro ke el ja regretas la filio naskonta, me remplasos el en ica sakrifiko.»

Kande la rejo dil homi audis ica parolo, il ploreskis e respondis:

«Ja de tro longe me nutras me per cervi sakrifikita. Tamen vu volas salvar la vivo di altru e konseque sakrifikas vua propra vivo. Ni sequas voyi tante diversa! Nun me komprenas ke me ne meritas esar homo, dum ke vu esas digna regnar la homi. De nun me judikos vu quale se vu esus ne bestio, ma homo. Me ne plus nutros me per karno cerval.»

E la rejo interdiktis lua subordiniti irgatempe chasar cervi.