segunda-feira, 2 de novembro de 2015

IDO ED ESPERANTO: KA DAVID E GOLIAT?

© David Allan Brandt
Fonto: potd.pdnonline.com
En 1987 me partoprenis mea unesma Universala Kongreso di Esperanto. Ol eventis en Warszawa, Polonia, ed asemblis, segun l’oficala statistiko, 5946 homi. Ol esis la maxim granda tala kongreso. Absoluta rekordo, til nun ne superirita. Me memoras amuziva epizodo pri la kongreso. Me sidis en restorerio kun grupo de Italian esperantisti, e ni vivace konversis. Lore un del babilanti komentis la nombro de partoprenanti dil universala kongreso, ed altru quik asertis fiere ke ol kelke superiras la nombro de partoprenanti di samtempa kongreso di testi di Iehova en Italia. «Hura!», klamis altru, e plusa hura-klami audesis, sonore e gaye. «Tandem ni superiras li!», apoteose klamis altra grupano. L’entuziasmo ebuliis quale torento, ma lore altru, plu cirkonspekta, intervenis diskrete: «Nu, ne obliviez ke la kongreso dil Iehovani esas nur enlanda, nur Italian...»

Ica epizodo, semble bagatela, recente rivenis a mea kapo, kande me lektis, che Facebook, mesajo da komencanto qua questionis pro quo la idistaro esas tante mikra, pro quo linguo evolucioninta de Esperanto ne havas plusa membri. Advere, se on regardas la fakti objektale, Esperanto esas multege plu uzata kam Ido. Ol havas multege plu granda quanto de revui, libri, societi, kongresi e tale pluse. Granda abismo separas la du lingui. Internaciona Ido-renkontro ordinare atraktas min multa homi kam Espo-renkontro nur nacional ed aranjita en lando ube Esperanto ne esas mem tre populara. Esperanto esas giganto, kompare ad Ido. Koloso avan mikreto, Goliat koram David. Tamen l’epizodo en la Warszawan restoriero pruvas ke omno esas relativa. Ulo judikata kom tre granda povas aparar min granda o mem mikra kompare ad altro mem plu granda...

La pro quo dil nuna mikreso di Ido, kompare al relativa grandeso di Esperanto, ne esas facile intelektebla. Multa aspekti pri la nasko e formaco di Ido restas obskura. Importanta dokumenti perdesis, e pri la historio di Ido okupesis precipue – ed ofte nur fragmentale – esperantisti, do la vinkinti. Exemple, libron pri la historio di Ido skribis Boris Kotzin (1887-1958) nevulo e samrasano di Zamenhof, e pri la Delegitaro e la patreso di Ido skribis influanta artiklin eminenta Espo-akademiani Camille Aymonier (1866-1951) e Gaston Warighien (1901-1991), qui sencele desprizis o mem abominis Ido. Pose, anke altra abominanto di Ido, Ric Berger (1894-1984), qua transiris de Esperanto ad Ido, e pose transmigris de Ido ad Occidental, e fine refujis che Interlingua, sempre reprochante ye singla etapo la jus renegita linguo olim amata, anke lu konsakris su a historiala revizismo e sennuanca blamado di Ido e L. de Beaufront. Nu, omnu savas ke historio skribita nur da vinkinti – o, multe plu rare, nur da vinkiti – esas sempre subjektala e partisema. Regretinde, pri la historio di Ido til nun apene okupesis homi senpartisa, do homi absolute neutra, apartenanta nek al blua nek al verda tendaro. Mankas ciencala studiuri pri Ido e lua historio. Mankas anke inquesti sociologiala pri la Ido-movado, pri la motivi divenar e restar idisto, ed anke pri la motivi livar la movado e la linguo. Ido ed Idia (radikifanta, quankam sociologiale nepreciza, nomizo dil Ido-komunitato) sempre atraktis sat multa interlinguala nomadi (hike me respektoze pruntas tre amuziva – e *pertinenta – expresuro da Jean Martignon), nome homi qui venas a la linguo, lernas ol, ulafoye mem profunde, uzas ol, ulafoye mem habile, ma pose retretas e livas la linguo e la movado por sempre sen lasar irga traco pri sua delora itinerario...

Existas frapanta difero inter la nasko di Esperanto ed Ido. La linguo da Zamenhof parturesis modeste ma naturale, sen irga velo, ed existas nula dubito pri lua patreso, kontre ke Ido parturesis mi-Cezarale, mi-forcepse, ed ankore nun on polemikas pri la vera patreso di la linguo. Berger, exemple, surbaze di dokumenti quin il kom unesma publikigis, judikis L. de Beaufront kom nura patro putativa di Ido, e Couturat kom la vera autoro, kontre ke la titul-pagino di KGD prizentas ilta kom «la precipua autoro di Ido». Pluse, la rolo quan L. de Beaufront pleis en Paris en 1907, dum la kunsidi di la komitato dil delegitaro, produktis – ed ankore nun produktas – indigno e repulso che la esperantisti, nam liajudike il uzurpis la komiso da Zamenhof e, vice defensar Esperanto koram la komitato, il insinuis anonima projeto sur la diskuto-tablo, quan pos deliberado la komitato konsideris kom bazo por revizar la linguo da Zamenhof. Pro to L. de Beaufront mustis subisar acerba reprimandi e senbrida insulti dal esperantisti, e de lore ici surnomizas il «la trahizero» e mem uzas la vorto bofronto por indikar irga nefidelo. Esas neevitebla ke tala partureso havis e duras havar mala konsequi por Ido, nam ol produktas rezervemeso e mem suspekti che la esperantisti. Olim, dum diskuto en ret-forumo, zeloza esperantisto respondis a me ke, mem se il judikus Ido kom klare supera ad Esperanto, il nultempe e nulmaniere adherus ad Ido pro la «shaminda rolo» di L. de Beaufront dum la komitatal kunsidi en Paris! Segun analoga rezonacho, Portugalani devus refuzar lernar la Franca linguo pro la milital krimini da Napoléon, Judi devus abominar la Germana pro la holokausto, Japoniani devus interdiktar la Angla pro Hiroshima e Nagasaki, Braziliani devus repulsar la Portugalana ed adoptar altra linguo pro la olima sklav-trafiko da mea samlandani, e tale pluse, til lo absurda. On povas do konstatar ke lo pasionoza ofte estompas e mem sufokas lo linguala kande koncernesas diskuti e precipue disputi pri Ido ed Esperanto...

Duesma desavantajo di Ido kompare ad Esperanto konsequas de ke olca naskis tote pronta en 1887, e do on povis quik komencar uzar e propagar ol kun granda entuziasmo e zelo, kontre ke olta subisis sat longa – de 1908 til precipue 1911 o, min intense, til 1914 – periodo di publika diskutado, deliberado e modifikado til ke ol abutis al nuna formo. Evidente, dum ta periodo, la propagado ne esis tam efikiva kam che Esperanto, nam multa homi timis kolokar sua energio e tempo en linguo qua esis ankore modifikata e perfektigata. Pro la sama motivo la literaturala agado dal idisti esis neintensa e poke florifanta dum ta komencal periodo, kontre ke Esperanto sat frue produktis valoroza literaturala verki (exemple, Zamenhof tradukis Hamlet ja en 1894, e per stilo pasable bona, ankore nun lektebla kun plezuro). Pluse, en 1914, kande Ido atingabis la nuna formo e do esis pronta por uzado plu intensa e plu nuancoza, Couturat, qua lore esis la granda motoro di la linguo e dil movado, mortis lor brutala automobil-acidento, ed Ido divenis orfano senhelpa e frajila, quan la lore komencanta unesma mondmilito senkompate shanceligis e tribulis. La movado lore preske desaparis...

Ante traktar la rivivigo dil movado pos la milito, oportas dicar ulo pri semblanta eroro traktikal da Couturat, olqua forsan entravis la lora propago di Ido. Couturat esis homo sincera e honesta. Il multe admiris Zamenhof e prizis la bona qualesi di Esperanto. Quankam il konceptabis propra teorio pri derivado, qua apene esis konciliebla kun la tillora praktiko dal esperantisti, il tamen opinionis ke ici seduktesos da lua racional argumenti e ne falios adherar al nova doktrino. Il esperis facile konvinkor li pri adopto di novaji per detaloza ciencal expozo e per la prestijo di tanta sonora nomi en la delegitaro. Ye 1903-08-27, pos la publikigo di sua famoza Histoire de la langue universelle, en qua il generale laudas Esperanto ma subtile reprochas i.a. lua derivado, il ya recevabis letro da Zamenhof, en qua ilca «aceptas kun plezuro e plena kontenteso» la kritiko e mem konfesas ne lu «nultempe pretendas ke Esperanto esas ulo tote perfekta». Quankam ye 1905-09-17 il recevabis plusa letro da Zamenhof, en qua ilca reprochas la opiniono da Couturat pri la sufixo -ul, la Franca filozofo certe experiencis neexpresebla joyo kande, en agosto di 1907, il recevis, de maxim konocata ed eminenta esperantisti, «multa ed autoritatoza aprobi» pri lua verko L’Etude sur La Dérivation en Esperanto, qua esas la bazo dil nuna Ido. Tamen Couturat neglijis importanta aspekto. Quankam il partoprenabis l’unesma Universala Kongreso di Esperanto, en Boulogne-sur-Mer, en 1905, il semble ne tote perceptis la etoso e l’atmosfero qua de lore komencis impregnar la Espo-movado. Exemple, fine di 1907 (segun Lingvo Internacia 167, p. 525) aparis Himno al Zamenhof, poemo e muziko da René Deshays (1870-1940), «triumfala kanto al Maestro, klara e plena de vera sentimenti» ed anke nova edituro di La vojo, poemo da Zamenhof e «himno esperantista», anke kun muziko da Deshays. Talan divenabis la Espo-movado. Pasiono regnis (e nebulizis) raciono, e lo patetika dominacis la intelekti. Tote neapta semeyo por la reflekti di filozofo... Ka forsan la eminenti adheros? Tamen anke ici ne montros granda entuziasmo. Komence di 1908 (LI 170, p. 77) on anuncas la rezultajo dil votado dal esperantista Linguala Komitato: del 61 votinti, 8 «ne havas opiniono», 8 «dankas la Delegitaro e volas reformi», 11 «deziras konsento kun la Delegitaro e kelka chanji« e 31 «ne volas negociar kun la Delegitaro ed opinionas ne nun oportas ne parolar pri chanji»...

Pos la unesma mondmilito la Ido-movado riviveskis e komencis respirar plu libere. La linguo en 1914 recevabis formo quan multi judikis kom quaze definitiva e preske perfekta. Itere aparis revui, itere on publikigis libri ed aranjis kursi. On organizis l’unesma kongresi, qui atraktis sat granda nombro de entuziasmozi. Ido divenis anke linguo ofte parolata e ganis nova nuanci e charmo. Lore eventis la maxim granda tilnuna florifo di Ido. Tamen nova fantomi aparis sur la voyo. En 1922 Edgar de Wahl (1867-1948) lansis sua auxiliara linguo Occidental, qua pokope atraktis multa eminenta idisti. Kelke pose, en 1928, la famoza linguisto Otto Jespersen (1860-1943), qua pleabis influanta rolo dum la elaboro di Ido, lansis sua linguo Novial, qua seduktis plusa eminenti idista e mem l’importanta revuo Mondo, qua livis Ido ed adheris al nova linguo. La detrimenti da Occidental e Novial esis duopla. Unlatere la du nova lingui atraktis multa eminenta idisti, e do la Ido-movado subisis nultempe reparota perdo di quanto e qualeso. Altralatere la idisti qui restis fidela konsumis tro multa tempo ed energio por reaktar al konstanta reprochi ed ataki dal transfuginti, quo nocis la laboro di instrukto, propago e verkifo. Dume, Esperanto, havante Ido kom shildo inter sua tradicional e sekura voyo e la naturalista reformiki, duris sua marcho triumfal, apene jenate dal ebulianta naturalismo interlingual, qua grave detrimentis Ido ma indulgis la linguo da Zamenhof...

Nun, kande on oglas lo prezenta sen retrospektar lo pasinta, on tentesas inferar ke la Ido-movado esas tante mikra forsan pro ke la Ido-reformo esis mala, nesuficanta od ecesiva, o forsan pro ke ula interlinguala deo volas punisar ol pro la polemikala nasko. Tamen l’unika racionala maniero evaluar la fakti esas parlernar la linguo e praktikar ol. Familiareskar kun ol e dominacar ol. Uzar ol skribe e parole en omna posibla cirkonstanci. Ne judikar sen propra experienco e, precipue, ne repetar quale papagayo la judiki da altri. Nur tale on konvinkesos ke Ido havas propra vizajo ed amno, ke ol esas nula retortala produkturo da teoriisti, ke ol, kontree, egardas la vivo, e poezio ed amo, ed esas apta ad expresar la maxim nobla sentimenti. Lua problemoza partureso e desfacila infantevo e puerevo ne impedas vivaca adoleco e saja maturesko. Tamen lu ankore esas frajila e facile asomebla. Lu dependas de nia sucio, sorgo e tutelo. Ni do asumez la responso.

19 comentários:

  1. Me kredas ke la principo ke Ido povas sencese amelioresar per konstanta diskutado nocis ol tilextreme. La reformemi qui venis ad ol volis reformi senfina e mem transiris facile a nova projeti lingual. Neobliviinda esas anke la fakto ke von Wahl darfis dum du yari prizentar sua linguo Occidental al Idokongresani e ke pro "toleremeso" on refuzis la objecioni kontrea. Nultampe ulo tala esabus aceptata en Esperanto-medio.Tale Ido suocidis e la valoroza elementi esis senkurajigita e livis la movado. Hodie ankore la homi qui volas laborar serioze por Ido esas senkurajigita,nome on devus prefere komparar Ido ad Interlingua. La movado di Interlingua ne esas multe plu forta, ma esas en ol serioza ed energioza adepti. En Ido ti qui volas laborar por Ido semblas ne esar prizata dal guidanti di nia movado e senkurajita livas la movado (me povus citar nomi), kontre ke nulfacanti esas grande egardata. Ico esas vera malediko di Ido. Altralatere pri la historio di Ido ni savas preske nulo, nam la dokumenti ne esas facile trovebla o disponebla e, kande li existas, la Idisti celas multa fakti pro neklara motivi.

    ResponderEliminar
  2. Danko pro vua komento. Tamen olca aludas precipue periodo (nome, la 30ma yari dil antea yarcento, lor la rivivesko di Progreso) quan me ne traktas en mea artiklo. Lore mikra pleyado de eminenta, habila ed influanta idisti (Bakonyi, Matejka, Guesnet e.a.), forsan seduktate dal relativa suceso di Occidental, probis pokope proximigar Ido a la linguo da de Wahl. Kande li konstatis sua nesuceso, li livis Ido ed adheris ad Occidental.

    Pri la partopreno da de Wah en la triesma Ido-kongreso (Cassel, Germania, 1923), nu, ol esis tota fiasko. Kande on remarkis ke de Wahl e Weisbart (autoro di Medial) asistas la kongreso sidante en la dopa rangi, on invitis li parolar en la lingui di qui li esas autori, do Occidental e Medial, rispektive. Wahl refuzis energioze, quo evidente facis tre mala impreso, quale se il ne esus kapabla parolar en la linguo quan il ipsa kreabis... Weisbart, kontraste, audacis acensar la tribuno, ma il parolis... en Ido!

    Me opinionas ke la aparo di Novial en 1928 esis plu nociva por la Ido-movado kam olta di Occidental en 1922. Pro plura motivi. Unesme, Novial esas linguo strukture plu proxima ad Ido, e do ol seduktis anke idisti qui ne multe prizis linguala naturalismo. Duesme, olua autoro (Otto Jespersen) pleabis importanta rolo en la elaborado di Ido: lua autoreso di rivala linguo produktis do anke shoko quaze sentimentala. Triesme, a Novial adheris i.a. anke Ahlberg, qua lore esis la maxim forta bastiono en la lukto kontre Occidental, e qua pluse adherigis al nova linguo anke la revuo Mondo, lore ma maxim importanta Ido-periodalo.

    Tamen la trinomio Ido-Occidental-Novial bezonas e meritas plusa studiado ed explorado...

    ResponderEliminar
    Respostas
    1. "Tamen la trinomio Ido-Occidental-Novial bezonas e meritas plusa studiado ed explorado..."

      Tu Gonçalo esas la maxim kompetenta homo por produktar verko kun tala studiado...

      Eliminar
    2. No, me esas poke kompetenta pri Occidental ed apene pri Novial.

      Eliminar
    3. Tre interesanta trovar vua blog-posto pri la subjekto, nam koincidante me just lektis (la semano pasita) la raporto de de Wahl pri la konfero ube il refuzis parolar Occidental. Il skribis:

      http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=e0g&datum=1923&page=18&size=45

      "On es tro liberal, on invita, on presc fortia parlar, parlar in Occidental, quancam mi ne ha pettit parol. Mi ne ama tal expositiones; mi refusa."

      Ma to esis dum la komenco dil konfero e pose de Wahl e Weisbart parolis plu libere en la quar lingui:

      "Omni qui ha assistet, es in accord ye un fact incontestabil. Durant li discussiones, on ha parlat libermen in quar dialectes: Espo, Ido, Occidental e Medial. E li comprension ha esset absolut."

      Il skribis anke ke li Idisti en la konfero esis tre afabla e kurioza pri la nova linguo.

      (n.b. tre anciana versiono dil linguo. fe = -is, if = ka)

      "In conversation con li presidente mi have li impression, que on es un poc ofensat de mu refusa, prender parte in li discussion pri intern aferes de Ido. To me es penosi. In li continuation del session mi adressa quelc paroles al assistentes, on aplaude, li sympatic relationes es restaurat. Li presidente constata que on me ha bon comprendet, do que li diferenties inter omni lingues international es ja tam minim, que on posse parlar pri dialectes de un sol lingue. Il questiona, if li Espistes fe permisser parlar in altri lingues in su congress, e sublinea li facte del liberalitá del Ido-congress."

      Eliminar
  3. Danko pro ita tre bona artiklo. Me remarkis, ke plura Esperantisti qui kritikas Ido uzas nur lua historio kom argumento (quale vu juste remarkigis lo en vua texto). Fakte, ito esas sofismo, e me trovis la termino Angla por olu: «genetic fallacy». Yen artiklo en Wikipedia pri olu: https://en.wikipedia.org/wiki/Genetic_fallacy. Quon vu opinionas?

    ResponderEliminar
  4. Danko pro vua komento. «Genitala *falacio» esas koncepto tote nova por me. Do me dankas pro la ligilo. Me remarkas anke ke Ido esas forsan l'unika linguo en la mondo qua povas expresar la vorto "genitala", qua ya diferas de "genetikala". La fontolingui, segun quante me savas, ne distingas la du koncepti per interdiferanta vorti.

    ResponderEliminar
    Respostas
    1. Danko anke pro ita informo! Me ne savis, ke la distingo existas en Ido. Ito esas tre utila!

      Eliminar
    2. Fakte, me jus remarkis, ke en la Franca «genitala» esas «génital», e ke «genetikala» esas «génétique».

      Eliminar
    3. Yes, anke en la Portugalana existas la vorto “genital”, ma en mea matrala linguo (forsan anke en la Franca) ica vorto preske sempre aludas la sexual organi. Konseque, se me dicus “falácia genital” en la Portugalana, l’audanti infalible konjektus ke parolesas pri sexuala trompo...

      Eliminar
    4. Yes, anke en la Portugalana existas la vorto “genital”, ma en mea matrala linguo (forsan anke en la Franca) ica vorto preske sempre aludas la sexual organi. Konseque, se me dicus “falácia genital” en la Portugalana, l’audanti infalible konjektus ke parolesas pri sexuala trompo...

      Eliminar
  5. La problemo segun me esas ke kreado di helpanta lingui ne esas cienco. Ido esas nek pli bona nek min bona kam Esperanto, nam esas subjektala questiono. Ma objektale, Esperanto esas la maxim granda helpanta linguo, do la maxim facile uzebla. E se helpanta linguo vinkus, esus probable Esperanto pro ta.

    ResponderEliminar
    Respostas
    1. Judiki pri pluboneso o plubeleso di ca o ta linguo esas ya tre subjektala e tote nefidinda. Irga linguo auxiliara, mem le maxim bizara (exemple, Solresol), adportas ulo nova e pro to meritas egardo, konsidero e mem studio. Irga linguo auxiliara, recenta od anciena, bezonas krear, mantenar e nutrar sua propra vivo-spaco e konservar sua identeso ed integreso.

      Objektale Esperanto esas la maxim granda (t.e. la maxim praktikata) auxiliara linguo – kun granda difero e disto del ceteri. To esas fakto nenegebla. Tamen ne esas objektala asertar ke ol esas «la maxim facile uzebla». On darfus asertar lo nur pos vasta e rigoroza probi ciencale facita. Or tala probi – qui mustus inkluzar tam multa faki kam posible: literaturo, yuro, fiziko, kemio, biologio, matematiko, edc. – nultempe eventis e probable nultempe eventos. Forsan oli esas mem nenecesa, nam irgu povas, darfas e devas uzar la auxiliara linguo (o lingui) qua (o qui) maxim plezas a lu, ed irge kande ed ube lu volas, sen egardar od expektar eventuala – advere, kimeratra – “vinko” (quale e pro quo?), qua probable nultempe eventos.

      Se ca o ta auxiliara linguo plezas ad ulu, lu simple uzez ol, sen egardar olua “grandeso” (sempre relativa) o “prestijo” (preske sempre efemera). La moto esez: PLEZANTA = UZINDA.

      Eliminar
    2. Me konsentas preske plene, e la finala moto esas plene korekta segun me.

      Ma kande me skribis ke Esperanto esas «la maxim facile uzebla», me ne volis dirar ke ol esas to gramatikale. Ma me volis dirar ke esas multe plu de okazioni uzar Esperanto kam Ido. Esas nova Esperantlinguala texti, videi, e soni sur la Internet omnadie, e sur Twitter, Facebook o Telegram esas sencesa diskutado en Esperanto. Esas plu de lernolibri, dicionarii, e li esas generale plu bona. Esas plu de klubi, kongresi, ... Ma on ya darfas preferar la linguo quan on deziras, esas subjektala selekto (me ipsa esas uzanto de Volapük, lernas Kotava e prizas lektar kozi en Ido).

      Tamen, se on selektas linguo auxiliara ne por plezuro, ma kun politikala skopo (on ya ne esas obligata havar politikala skopo lernante linguo auxiliara!), on selektez segun kriterii maxim posible objektala. Gramatiko e vortselekto esante subjektala, on selektez segun altra kriterii. Me explikis mea idei en mea blogo (Esperantlinguale).

      Eliminar
    3. Mea blogo esas nek debateyo por interlinguistikala *nerdi, nek propagandeyo di irga partikulara auxiliara linguo, nek divulgeyo di altra privata blogi.

      Me praktikas Esperanto ja de 1987 e bone konocas la linguo, la movado e multa movadani. Me bone konocas anke la *resursi quin ol disponas. Tala propagando do esas tote nenecesa hike. Ol esas anke ne bonvenanta.

      Eliminar
  6. Haha, me devas konkordar hike:

    "Pose, anke altra abominanto di Ido, Ric Berger (1894-1984), qua transiris de Esperanto ad Ido, e pose transmigris de Ido ad Occidental, e fine refujis che Interlingua, sempre reprochante ye singla etapo la jus renegita linguo olim amata, anke lu konsakris su a historiala revizismo e sennuanca blamado di Ido e L. de Beaufront."

    Me trovis la sama kozo lektante Ric Berger. La sola bona kozi quin il facis por Occidental esis 1) skribar multe e 2) sua laboro por la vortaro dum la duesma mondomilito.

    ResponderEliminar
    Respostas
    1. La laboro da Ric Berger pri e por Ido esas, mea-opinione, negrava e mem neglijinda, ma Berger ipsa esas tre interesiva figuro, absolute studiinda, en la historio dil auxiliara lingui generale. Pluse, il esis ecelanta desegnisto ed il uzis sua marveloza arto anke favore la lingui auxiliara, precipue Interlingua (quan il parolis pasable male, segun quante on dicas).

      Eliminar
  7. "Multa aspekti pri la nasko e formaco di Ido restas obskura. Importanta dokumenti perdesis, e pri la historio di Ido okupesis precipue – ed ofte nur fragmentale – esperantisti, do la vinkinti." Pos lektir tua verko "Esperanto ed Ido: diferanta voyi adsur Parnaso", me pensas ke tu esas la maxim kompetenta autoro por skriptar ciencala libro pri la historio di l'Ido-linguo ed olua movemento

    ResponderEliminar
    Respostas
    1. Tamen me ne esas historiisto e me devas konciar mea limiti. Me esas precipue poeto, e me interesesas chefe pri la literaturala uzo di Ido e pri lua linguala developeso. Me preferus, se kompetenta profesional historiisto (quala Ulich Lins) okupesus pri ta tasko...

      Eliminar