NOVA JENRO EN LA IDO-LITERATURO

Andreas Juste (sinistre) e Louis Pascau.
Fonti: AJ: © Literatura Foiro, 2018/290, p. 224
(extraktita de plu ampla fotografuro videbla hike)
LP: © Progreso, 1983/267, p. 6.

Erste tre recente me saveskis pri la existo di yena verko, quankam ol aparis ja, ho ve, en la unesma semestro di 2019:

Epistolaro da Ido-poeti. Andreas Juste: letri 1978–1998; Louis Pascau: letri 1977–1982. Preparis Tazio Carlevaro. Bellinzona: Editerio Hans Dubois 2019. 5 + 65 p. (pdf-edituro)

Koncernesas kolekturo de 52 letri skribita da du magna Ido-skripteri: Andreas Juste (1918–1998) e Louis Pascau (1913–1983). Ol kontenas 32 letri quin Juste sendis a Tazio Carlevaro (27), a James Chandler (3), a Carlevaro ed. E. L. Bosshard (1) ed a Csüllog (1) inter 1978 e 1998, e 20 letri quin Pascau sendis a Carlevaro inter 1977 e 1982. Omna letri esas skribita en Ido, ecepte un, quan Juste skribis France e sendis a Carlevaro, por ke ilca prizentez ol ad altri ne parolanta nia linguo.

La libro — qua, segun mea savo, inauguras la epistolala jenro en la Ido-literaturo — esas libere e gratuite deskargebla kom pdf-dokumento hike. Se on preferas lektar o mem nur foliumar la libro sen deskargar ol, on povas agar lo hike.

La letri traktas interesiva personal detali e anke plur aspekti pri la Ido-movemento, la redaktado di Progreso e la editado di Ido-libri. Kelka letri (precipue olti da Pascau) donas apene konocata biografial informi — importoza, quankam kurta — pri diversa Ido-skripteri, exemple: Ausma Pormale, Boris Aaronov, Michel Bouts (qua misterioze desaparis de sua hemo) e Vex (t.e. Mirosław Wiechowski).

En la prefaco Carlevaro juste dicas ke “Ofte, l’ arkivala materialo permisas plu bone konocar vivo, interesi, vidopunti di artisto, ne nur la cintilo qua brilis en la instanto dil kreo”. On povas do regretar (quale la kompilinto agas lo, en posa parto di sua introdukto) ke multa letri egaresis, semble por sempre, e ke Carlevaro, pro postulema vivo profesional e pro ofta transloji, ne povis sorgar sua arkivi tam bone kam il certe dezirus ed intencis. Tamen lo restanta es nekareebla gemo, quan nun omni povas e darfas admirar e juar.

Per lektar ica letraro, en qua ne mankas konfesi e konfidenci (do, tota forejo por kuriozi...), on konoceskas plu bone da du magna skripteri — qui esis anke amiki, kolegi e samskopani — ed on ne plus havas la impreso ke li, quale Juste ipsa skribis en letro sendita a Carlevaro en 1994 (riproduktita en ica kolekturo), “esas quaze nur abstrakta enti, quale ofte en Interlinguistiko” e, kontraste, on komencas vidar li kom “vivanta personi”. Per altra vorti, li decensas de sua piedestalo e divenas plu karnal, min eteratra, montrante sua sucii, sorgi, timi, heziti, deceptesi, e mem sua preferi ed antipatii...

La vortaro e la stilo di la du poeti sat interdiferas. La vortaro di Juste esas agreable surpriziva aloyuro ek vorti klasika, neologisma e mem arkaika (exemple: sed, kontrala, vel), do pletorika e bufanta, kontre ke olta di Pascau kareas tala flitri ed oripeli, quankam ol, ne privacite de delikata nuanci, delektas per virtuoza explotado dil interna moyeni e resursi di la linguo. Juste stilifas spontane e vivace, per frazi kurta ed autonoma, quaze laxa, kontre ke Pascau estalas stilo kelke plu sorgata e kadencata, ma samtempe sempre tendencanta vers lo espritoza o mem komika. La du stili, mem en letri, es delicioza e faciniva.

Fine, la letraro es apta anke por konoceskar lia atitudo (precipue lua, di Juste) koncerne la movemento e certena traiti di certena aktori sur la Ido-ceneyo. On saveskas i.a. ke en Progreso, sub la redaktado da le Moureaux, on praktikis stitala censuro, segun Juste. Pluse, semblas ke ilca ne havis tre harmonioza relati kun Henry Jacob, lore eminenta figuro dil movemento (“la skopi e la metodi di S° Jacob e le mea ne konkordas”, il dicas en letro sendita a Carlevaro en 1985). Ica detali, cetere, es kongruanta kun informi quin me recevis de Jacques Bol, anke per privata letri, nome, ke Juste, malgre sua enorma dimensiono literatural, ne esis persono pri qua omni konsentis, e ke certeni kelke suspekteme egardis lua atitudi avanguardal. Nu, mem nun, mea-opinione, ne omni parkomprenas lua enverguro kultural e lua importo ne nur por Ido, ma anke por interlinguistiko generale. Per la letri on konstatas ke Juste, cetere, plene konciis sua valoro, quankam sen irga prezunto o vanitato. Evidente nur per rieditar lua tre ampla e richa verkaro, nun apene acesebla, on povos furnisar ad omni l’adequata instrumenti por posibligar e faciligar tala parkompreno. Oportas agar lo!

P.S. Saveskinte pri la editeso di plusa verko en 2019, me mustis aktualigar mea blogajo pri la literatural Ido-editado en la unesma semestro di ta yaro (lektebla hike), ed anke olta pri la duesma semesto, en qua me donas la editala statistiki por la tota yaro (lektebla hike).